تاثیر گذارترین مواد مغذی دخیل در پرورش گوجه فرنگی

در پرورش گوجه‌فرنگی، تأمین نیازهای تغذیه‌ای گیاه از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا مستقیماً بر رشد، عملکرد و کیفیت میوه تأثیر می‌گذارد. گوجه‌فرنگی برای رشد بهینه به ترکیبی متعادل از عناصر ماکرو (مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم) و میکرو (مانند کلسیم، آهن و بور) نیاز دارد. کمبود هر یک از این عناصر می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی مانند کاهش رشد، کاهش میوه‌دهی و یا بروز بیماری‌های فیزیولوژیکی مانند پوسیدگی گلگاه شود.

گوجه‌فرنگی‌ها در طول چرخه رشد خود به طور مداوم به نیتروژن و پتاسیم نیاز دارند. با این حال، نسبت ایده‌آل بین این دو عنصر بسته به مرحله رشد گیاه تغییر می‌کند. تامین نسبت صحیح برای رشد مناسب و توسعه میوه بسیار مهم است. برای کیفیت مطلوب میوه و جلوگیری از مشکل رایج پوسیدگی گلگاه (BER)، کلسیم یکی دیگر از مواد مغذی ضروری در برنامه غذایی گوجه‌فرنگی است.

اهمیت نیتروژن (N) در تغذیه گیاه گوجه فرنگی 

 توصیه می‌شود از کودهایی با درصد مناسب و ایمن نیتروژن نیتراتی، مانند نیترات پتاسیم، استفاده شود. گیاهانی که با کودهای مبتنی بر آمونیوم پرورش داده می‌شوند، در مقایسه با گیاهانی که فقط نیترات دریافت می‌کنند، عملکرد کمتری دارند و استرس بیشتری را تجربه می‌کنند. علاوه بر این، آمونیوم با جذب کلسیم رقابت می‌کند، بنابراین استفاده از کودهایی با آمونیوم کم به جلوگیری از کمبود کلسیم کمک می‌کند.

اهمیت عنصر پتاسیم (K) در تغذیه گیاه گوجه فرنگی

پتاسیم برای رشد و کیفیت مطلوب میوه گوجه فرنگی ضروری است. توصیه می شود پتاسیم به شکل نیترات پتاسیم استفاده شود زیرا شکل نیتراته جذب آسان پتاسیم توسط گیاه را تسهیل می‌کند. سطوح کافی پتاسیم برای فرآیندهای حیاتی مختلف، از جمله متعادل کردن الکترولیتهای درون گیاه، تنظیم متابولیسم سلولی و کنترل فشار اسمزی حیاتی است.

عملکردهای فوق به چندین مزیت در امر پرورش کمک می‌کنند :

• بهبود تحمل خشکی و کاهش پژمردگی
• مقاومت بهتر در برابر بیماری‌ها
• تقویت توسعه رنگ قرمز زنده و کاهش اختلالات رنگ میوه
• محتوای ماده خشک بالاتر در میوه‌ها

از سوی دیگر کمبود پتاسیم در گیاه گوجه فرنگی می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی در رشد و عملکرد گیاه شود. در اینجا تلاش می شود به طور خلاصه به علائم کمبود پتاسیم در این گیاه بپردازیم :

تصویر (1) علائم کمبود عنصر پتاسیم در برگ گیاه گوجه فرنگی

علائم ظاهری کمبود پتاسیم 

• سوختگی حاشیه برگ‌ها: این مشخص‌ترین علامت کمبود پتاسیم است. ابتدا حاشیه برگ‌های پیرتر (پایینی) زرد شده و سپس به رنگ قهوه‌ای درمی‌آیند و حالت سوخته پیدا می‌کنند. این سوختگی به تدریج به سمت داخل برگ پیشروی می‌کند.
• کلروز بین رگبرگی: در برخی موارد، بین رگبرگ‌های برگ‌های پیرتر، زردی (کلروز) مشاهده می‌شود، در حالی که رگبرگ‌ها سبز باقی می‌مانند.
• پیچیدگی برگ‌ها: برگ‌ها ممکن است به سمت بالا یا پایین پیچیده شوند یا حالت فنجانی پیدا کنند.
• کوتاه شدن میانگره‌ها: فاصله بین برگ‌ها روی ساقه (میانگره‌ها) کوتاه‌تر می‌شود و گیاه حالت فشرده پیدا می‌کند.
• ضعیف شدن ساقه‌ها: ساقه‌ها نازک و ضعیف می‌شوند و گیاه مستعد خم شدن و شکستن می‌شود.
• کاهش گلدهی و میوه‌دهی: تعداد گل‌ها و میوه‌ها کاهش می‌یابد و میوه‌های تشکیل‌شده نیز ممکن است کوچک‌تر از حد معمول باشند.
• رسیدن نامنظم میوه‌ها: میوه‌ها به طور یکنواخت نمی‌رسند و ممکن است بخش‌هایی از میوه نارس باقی بماند.
• لکه دار شدن میوه‌ها: لکه‌های زرد یا سفید روی میوه‌ها ظاهر می‌شود و کیفیت آنها کاهش می‌یابد.
• کاهش مقاومت به بیماری‌ها و آفات: گیاهان دچار کمبود پتاسیم، ضعیف‌تر بوده و بیشتر در معرض بیماری‌ها و آفات قرار می‌گیرند.
• کاهش مقاومت به تنش‌های محیطی: گیاهان دچار کمبود پتاسیم، تحمل کمتری در برابر خشکی، گرما و سرما دارند.

علائم فیزیولوژیکی

• اختلال در فتوسنتز: پتاسیم در فتوسنتز و تولید قند نقش دارد و کمبود آن باعث کاهش فتوسنتز می‌شود.
• اختلال در انتقال مواد: پتاسیم در انتقال قندها و سایر مواد مغذی در گیاه نقش دارد و کمبود آن باعث اختلال در این فرآیند می‌شود.
• اختلال در تنظیم آب: پتاسیم در تنظیم باز و بسته شدن روزنه‌ها و تعادل آب در گیاه نقش دارد و کمبود آن باعث افزایش تعریق و پژمردگی گیاه می‌شود.

نکات مهم

• علائم کمبود پتاسیم ممکن است با علائم کمبود سایر عناصر غذایی یا بیماری‌ها اشتباه گرفته شود. برای تشخیص دقیق، بررسی دقیق گیاه و در صورت لزوم انجام آزمایش خاک و برگ توصیه می‌شود.
• کمبود پتاسیم در خاک‌های سبک و شنی، خاک‌های با pH بالا و خاک‌های با مقدار زیاد کلسیم بیشتر دیده می‌شود.
• برای رفع کمبود پتاسیم، می‌توان از کودهای پتاسیم‌دار مانند سولفات پتاسیم، کلرید پتاسیم و نیترات پتاسیم استفاده کرد.

تصویر (3) علائم کمبود عنصر کلسیم در میوه گیاه گوجه فرنگی

اهمیت عنصر کلسیم (CA) در رشد و چرخه تولید طبیعی گیاه گوجه فرنگی

کلسیم نقش بسیار مهمی در سلامت و کیفیت پرورش گوجه فرنگی ایفا می‌کند ، این عنصر نقش حیاتی در ساخت دیواره‌های سلولی قوی و مستحکم ایفا می‌کند و منجر به تولید میوه‌های سفت‌تر و خوش‌فرم‌تر می‌شود. یون کلسیم در گیاه غیرمتحرک است، به این معنی که فقط از طریق آوند چوبی از ریشه‌ها به اندام‌های بالایی منتقل شده و در فرآیند ساخت دیواره های سلولی میوه نقش ایفا کند .

علاوه بر آنچه اشاره شد ، این عنصر در جنبه‌های مختلف رشد و نمو گیاه و همچنین ویژگی‌های میوه گوجه فرنگی تأثیرگذار  است که در اینجا تلاش میکنیم به طور خلاصه به نقش و اهمیت عنصر کلسیم در گوجه فرنگی بپردازیم

نقش کلسیم در گیاه گوجه فرنگی

• ساخت دیواره سلولی: کلسیم جزء اصلی تشکیل‌دهنده دیواره سلولی گیاهان است. وجود کلسیم کافی باعث استحکام و پایداری دیواره‌های سلولی می‌شود و در نتیجه گیاه در برابر بیماری‌ها، آفات و تنش‌های محیطی مقاوم‌تر خواهد بود.
• تقسیم و تمایز سلولی: کلسیم در فرآیندهای تقسیم و تمایز سلولی نقش دارد و برای رشد و توسعه صحیح اندام‌های گیاه ضروری است.
• انتقال مواد غذایی: کلسیم در انتقال مواد غذایی در داخل گیاه نقش دارد و به جذب و استفاده بهینه از سایر عناصر غذایی کمک می‌کند.
• تنظیم فعالیت آنزیم‌ها: کلسیم در فعالیت برخی از آنزیم‌های مهم گیاهی نقش دارد و در فرآیندهای متابولیکی گیاه دخیل است.
• مقاومت در برابر تنش‌ها: کلسیم مقاومت گیاه را در برابر تنش‌های محیطی مانند گرما، خشکی، شوری و بیماری‌ها افزایش می‌دهد.

علائم کمبود کلسیم در گوجه فرنگی:

• پوسیدگی گلگاه: همانطور که گفته شد، این مهم‌ترین علامت کمبود کلسیم در گوجه فرنگی است (تصویر 3).
• سوختگی حاشیه برگ‌های جوان: در برخی موارد، کمبود کلسیم باعث سوختگی حاشیه برگ‌های جوان می‌شود.
• کاهش رشد ریشه: کمبود کلسیم می‌تواند باعث کاهش رشد ریشه و ضعیف شدن سیستم ریشه‌ای گیاه شود.
• کاهش گلدهی و میوه‌دهی: در موارد شدید کمبود کلسیم، گلدهی و میوه‌دهی گیاه کاهش می‌یابد.

عواملی که مانع جذب کلسیم ایجاد پوسیدگی گلگاه (BER) میشوند:

• تنش آبی (کم‌آبی)
• تنش شوری در ناحیه ریشه
• دمای بالا در شرایط خشک
• سیستم ریشه محدود

مدیریت دقیق کلسیم در این شرایط بسیار مهم است، از جمله استفاده ترکیبی از کودهای کلسیم از طریق تغذیه آبی (کود آبیاری) و محلول‌پاشی برگی ، همچنین مهم است که نسبت بهینه Ca:Mg:K (کلسیم:منیزیم:پتاسیم) به میزان ۳:۱:۳ حفظ شود تا از رقابت بین این عناصر جلوگیری شود و جذب کافی کلسیم تضمین گردد.

تصویر (4) علائم کمبود منیزیوم در برگ گیاه گوجه فرنگی

منیزیوم و نقش آن در سلامت و تضمین تولید ایده آل گوجه فرنگی 

منیزیم برای سلامت و ضمانت تولید مناسب و با برنامه گیاه گوجه‌فرنگی ضروری است،اگرچه فقط کمبودهای شدید آن بر اندازه و عملکرد میوه تأثیر می‌گذارد اما این کمبودها معمولاً در دماهای پایین خاک یا آبیاری ناکافی رخ می‌دهند که مانع جذب منیزیم از خاک می‌شوند. اگر چنین شرایطی پیش بیاید، استفاده از محلول‌پاشی منیزیم با نیترات منیزیم می‌تواند از کمبودهای شدید جلوگیری کند.

نقش‌های منیزیم در گیاه گوجه فرنگی:

• تشکیل کلروفیل: منیزیم جزء اصلی تشکیل‌دهنده مولکول کلروفیل است. کلروفیل رنگدانه سبز گیاهان است که در فرآیند فتوسنتز و تولید انرژی نقش اساسی دارد. کمبود منیزیم باعث کاهش میزان کلروفیل و در نتیجه کاهش فتوسنتز و تولید انرژی در گیاه می‌شود. این امر می‌تواند منجر به کاهش رشد، گلدهی و میوه‌دهی شود.
• فعال‌سازی آنزیم‌ها: منیزیم در فعالیت بسیاری از آنزیم‌های مهم گیاهی نقش دارد. این آنزیم‌ها در فرآیندهای مختلف متابولیکی گیاه از جمله تولید پروتئین، کربوهیدرات و سایر ترکیبات ضروری دخیل هستند.
• انتقال فسفر: منیزیم در انتقال فسفر در گیاه نقش دارد. فسفر یک عنصر غذایی ضروری برای رشد ریشه، گلدهی و میوه‌دهی است. کمبود منیزیم می‌تواند جذب و انتقال فسفر را مختل کند.
• سنتز پروتئین: منیزیم در سنتز پروتئین‌ها و اسیدهای آمینه نقش دارد. پروتئین‌ها اجزای سازنده سلول‌ها و بافت‌های گیاهی هستند و برای رشد و نمو گیاه ضروری هستند.
• مقاومت در برابر بیماری‌ها: برخی تحقیقات نشان داده‌اند که منیزیم می‌تواند مقاومت گیاه را در برابر برخی از بیماری‌های قارچی افزایش دهد.

علائم کمبود منیزیم در گوجه فرنگی:

• کلروز بین رگبرگی: مشخص‌ترین علامت کمبود منیزیم، زرد شدن (کلروز) بین رگبرگ‌های برگ‌های پیرتر (پایینی) است، در حالی که رگبرگ‌ها سبز باقی می‌مانند. این زردی به تدریج به سمت برگ‌های جوان‌تر پیشروی می‌کند.
• کاهش رشد: کمبود منیزیم می‌تواند باعث کاهش رشد رویشی و زایشی گیاه شود.
• کاهش گلدهی و میوه‌دهی: در موارد شدید کمبود، گلدهی و میوه‌دهی کاهش می‌یابد.

در حالی که جذب منیزیم با کلسیم و پتاسیم رقابت می‌کند، حفظ یک برنامه غذایی متعادل از کمبودها جلوگیری کرده و سلامت مطلوب گیاه را تضمین می‌کند.